Gürcü Kültüründe Türk Kültürünün İzleri

Gürcü Kültüründe Türk Kültürünün İzleri

--------------------------------------------------------------------------------

Gürcistan tarih boyunca bir çok kereler çeşitli Türk kavimlerinin hâkimiyeti ve etkisi altında kalmıştır. M.S. III-IV. yüzyıllarda Hun-Bulgar Türklerinin istilâsına uğrayan Gürcistan, daha sonraları Hazar Türklerinin hâkimiyeti altına girmiştir. 1300’lü yıllarda ise Kafkas dağlarının kuzeyinden aşan Kıpçaklar Gürcistan’ın siyasî ve kültürel hayatında önemli izler bırakmışlardır.
Kuzeyli Türk kavimlerinden sonra Gürcistan uzun yıllar Selçuklu ve Osmanlı Türklerinin hâkimiyeti altında yaşamıştır. Bu dönem Gürcü kültüründe Oğuz Türklerinin kültürlerinden motifler bırakmıştır.
Bugün de Gürcistan çeşitli yönlerden, farklı Türk halklarıyla komşudur. Kuzeyde Hunlar’ın ve Kıpçaklar’ın kültürünü yaşatan Karaçay-Malkar Türkleri, güneydoğuda Oğuz kültürünü yaşatan Azerî Türkleri, güneybatıda Osmanlı kültürünün mirasçısı Türkiye Türkleri Gürcistan’ın komşularıdırlar. Gürcü kültüründe onlara komşu yaşayan bu Türk boylarının etkilerini görmek mümkündür.
Gürcü Dilindeki Türkçe Sözler
Gürcüce’de a, e, i, o, u sesleri bulunmaktadır. Türkçe’deki ı, ö, ü sesleri Gürcü dilinde yoktur. Bu yüzden Türkçe’den ya da başka bir dilden Gürcüce’ye geçen kelimelerdeki ı, ö, ü sesleri i, o, u seslerine dönüşmektedir. Ayrıca Türkçe’den ya da başka bir dilden Gürcüce’ye geçen kelimelerin sonuna “i” sesi eklenmektedir.
Bugün Gürcü dilinde yaşayan Türkçe kelimelere örnek olarak şu birkaç kelimeyi verebiliriz:
aslani (aslan)
amagi (emek)
arhi (ark / kanal)
bayragi (bayrak)
ocahi (ocak)
tutuni (tütün)
doşaki(döşek)
solaga (solak) < Karaçay-Malkar “solagay”
dinçi (rahat) < Karaçay-Malkar “tınç”
hav (tüy) < Karaçay-Malkar “kuv”
ho (evet) < Karaçay-Malkar “ho”
karavuli (gözcü) < Karaçay-Malkar “karavul”
tuçi (tunç) < Karaçay-Malkar “tuç”
Türk kavimlerinin çeşitli eşya adları da Gürcü dili ve kültüründe yer edinmiştir. Bunlara örnek olarak şunları verebiliriz:
başliki (Kafkasya dağlılarına özgü bir tür başlık)
Gürcülerin “başliki” adını verdikleri bu giyim eşyasına Kafkasyalı Adigeler “başlıkh”, Osetler “baslıh” adını vermektedirler. Karaçay-Malkar dilinden Kafkas halklarına ve Gürcülere geçtiği anlaşılan bu kelime Kıpçaklar’ın giyim kültürünü yansıtmaktadır.
dambaça / tambaça(tabanca)
dukme / tokma (düğme)
papahi (papak, kalpak)
çonguri (çöngür adı verilen saz)
duduki (düdük, bir tür nefesli müzik âleti)
Gürcü dilindeki Türkçe kökenli kelimeleri daha da çoğaltabiliriz. Bunların bir kısmı kuzeyli Türk kavimlerinin dillerinden kalan kelimeler olmakla birlikte, büyük bir bölümü Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Gürcü diline giren Oğuz Türkçesi, Arapça ve Farsça kelimelerdir.
Gürcü İnanışlarında Türk Kültürünün İzleri
Gürcüler “ali”adını verdikleri bir tür kötü ruhun varlığına inanmaktadırlar. Buna benzer bir kötü ruhun adı bugün çeşitli Türk kavimleri ve boyları arasında “albastı”, “almastı”, “al karısı” adlarıyla yaşamaktadır. Gürcü inanışlarındaki “ali”nin Türkler’deki “al” sözünden geldiği ve sonuna “i” sesi eklenerek Gürcü dilinin fonetiğine uydurulduğu görülmektedir (Kırzıoğlu 1976: 155).
Gürcü kültüründe “kudiyani” adı verilen bir kuyruklu cin’in varlığına inanılmaktadır. Bu kelimenin eski Türkçedeki “kuyruk” anlamına gelen “kudruk” sözünden türediği sanılmaktadır. Gürcülerin “kudiyani” adını verdikleri kuyruklu cin motifi Karaçay-Malkar Türklerinde de “hudiy” adıyla yaşamaktadır.
Gürcü İsimlerinde Türklük İzleri
Özellikle Kıpçakların hâkimiyetleri döneminde Gürcüler’e Kıpçaklar’dan pek çok Türkçe şahıs ismi geçmiş ve benimsenmiştir. Bunlara örnek olarak şu erkek isimlerini verebiliriz:
Asparuk, Armaz, Bagrat, Eldar, Elguca, Kazbek, Mahar, Otar, Tengiz.
Gürcüler’de 12 Hayvanlı Tavim Sistemi
Gürcülerin Orta Asyalı Türk kavimleriyle ilişkileri bundan 2500 yıl öncelerine kadar dayanmaktadır. Bu ilişkiler Gürcistan’ın siyasî, sosyal ve ekonomik gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Bu sayede, kuzeyli Türk boylarının kültürleri Gürcüleri bir çok yönlerden etkilemiştir. Bunlardan biri de Gürcistan’a kuzeyden gelen Türk boyları tarafından getirilen ve Gürcü kültüründe yer edinen 12 Hayvanlı Takvim sistemidir.
1658-1736 yılları arasında yaşayan Gürcü rahibi Sulhan-saba Orbeliyani’nin “Sitkvis kona Kartulis” adlı eserinde bu takvim yer almaktadır. Orbeliyani’nin eserindeki Gürcüce yıl adları ve onların eski Türk takvimindeki karşılıkları şöyledir (Golden 1982: 203):


sıçgan yıl
siç’an il (sıçan yılı)
ud yıl udi il (sığır yılı)
bars yıl baars il (pars yılı)
tavışgan yıl
tuşgan il (tavşan yılı)
lu yıl
lui il (ejderha yılı)
yılan yıl iilan il (yılan yılı)
yunt yıl uint il (at yılı)
koy yıl kui il (koyun yılı)
bicin yıl picin il (maymun yılı)
takuk yıl takki il (tavuk yılı)
it yıl iit il (köpek yılı)
tonguz yıl tanguz il (domuz yılı)

Kıpçak Türklerinden Gürcülere geçen bu takvim sisteminde hayvan adlarının Kıpçakça olarak korunması ilginçtir. Çünkü Gürcü dilinde bu hayvan isimlerinin Gürcüce karşılıkları bulunmaktadır. Örnek olarak:
zroha (sığır)
lapsus kalami (pars)
kurdgeli (tavşan)
gveli (yılan)
tsheni (at)
tshovari (koyun)
katami (tavuk)
yacli (köpek)
cori (domuz)
Gürcülerdeki 12 Hayvanlı Takvim sisteminde hayvan adlarının Kıpçak Türkçesi oluşu, bu takvim sisteminin onlara Kıpçak Türklerinden geçtiğinin delilidir.
SONUÇ
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte bağımsız bir devlet statüsü kazanan Gürcistan, tarihî ve kültürel yönlerden Türkiye’ye çok yakın bir ülkedir. Rusya Federasyonu içinde yer alan Kafkasya ve diğer özerk Türk Cumhuriyetleri ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile Türkiye arasında bir köprü konumunda olan Gürcistan bu jeostratejik özelliği sebebiyle Türkiye’nin dış politikasında önemli bir yer almalıdır. Bu yüzden Gürcistan’ın sosyal ve ekonomik yapısının incelenerek, Türkiye ile Gürcistan arasında sıcak ilişkiler kurulması yararlı olacaktır.
Kaynakça
Golden, Peter B. “The twelve-year animal cycle calendar in Georgian sources”. Acta Orientalia, XXXVI, (1-3), 1982, 197-206.
Gürcistan. İslam Ansiklopedisi. c. IV. 1988, 837-847.
Gürcistan. Türk Ansiklopedisi. c. XVIII. 1970. 206-208.
Hinkiladze, H. “Gürcü ulusu”. Çveneburi, 1976, 16-18.
Hinkiladze, H. “Gürcistan’da etnografya ve nüfus hareketleri.” Çveneburi, (6-7), 1979, 29-31.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin. “Gürcistan’da eski Türk inanç ve geleneklerinin izleri”. I. Uluslar arası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, c. IV., 1976, 141-166.
Lang, D.M. A modern history of Georgia. 1977.
Mamaladze, Teymuraz. Georgia.-Moscow, 1988.
Radvanyi, Jean. “Soviet policies in the development of mountain regions ( with particular reference to the Caucasus)”. Soviet Geography, 28 (4), 1987, 209-243.
Slider, Darrel. A note on the class structure of Soviet nationalities. Soviet Studies, XXXVIII (4), 1985, 535-540.
Umanskiy, Leonid. Sovyet halkları.-Moskova, 1985.
USSR Yearbook 89.-Moscow, 1989.
Zurabishivili, David. Georgia.-Moscow, 1987.


Kaynak:
Doç. Dr. Ufuk TAVKUL

Türk Kültürü, (351), 1992, 418-427. ss.